Chris Keulemans ziet om zich heen het verzet groeien. Als het even tegenzit mogen verschillende groepen mensen komende winter officieel niet meer in Nederland zijn. En is iedereen die ze helpt strafbaar. Wie geeft ze straks een onderduikadres?
door Chris Keulemans
Een stil gebaar van verzet is iemand in huis nemen die hier officieel niet mag zijn. (Hier is waar je woont op het moment dat je dit leest.) Een geheim gebaar van verzet is iemand in huis nemen als diegene verklikt kan worden, als de buren zich gerechtvaardigd voelen zo iemand eigenhandig uit je huis te sleuren en aan te geven bij de autoriteiten of gewoon zelf te lijf te gaan.
Ik woon in Amsterdam op een ingewikkeld moment.
De derdelanders uit Oekraïne mogen hier sinds vorige week officieel niet meer zijn. Studenten en werknemers uit niet-Europa die per ongeluk in Oekraïne woonden toen de Russen binnenvielen en naar Nederland vluchtten. Ik leerde Francois kennen, een goedlachse jongen uit Nigeria die koeien hield op een kleine boerderij vlak buiten Kharkiv en tegelijk glossy hiphopvideo’s maakte. We delen niet helemaal hetzelfde mensbeeld. Daarvoor liggen er in zijn clips teveel halfnaakte vrouwen gedrapeerd over glimmende bolides, terwijl de rappers en hun vrienden zwaaien met champagneflessen en pistolen onder een regen van geldbiljetten. Maar ik zie ook de liefde waarmee hij op zijn telefoon over de beelden van zijn koeien streelt. Hij spreekt hun namen teder uit. En nu weet hij niet waar hij naartoe moet.
Intussen gaat het in de formatiegesprekken over de strafbaarstelling van ‘illegalen’, waar PVV en VVD allebei voor zijn.
Ook bereidt de Europese Commissie een nieuw Facilitators’ Directive voor, als onderdeel van de strijd tegen mensensmokkel. Daarin gaat het niet alleen over de criminelen die rijk worden aan de handel in migranten. Het biedt ook lidstaten de ruimte om ‘instigatie’ van ongedocumenteerd verblijf strafbaar te stellen. De formuleringen zijn ruim en vaag. Instigatie zou elke vorm van hulp of advies kunnen inhouden. Zeker als er, direct of indirect, inkomsten mee gepaard gaan. Stichtingen die ongedocumenteerden bijstaan en subsidie ontvangen bijvoorbeeld. Iemand die een column schrijft over strafbaarstelling en daar een honorarium voor ontvangt misschien ook.
Op ditzelfde moment gaat hier in Amsterdam het Nationaal Holocaustmuseum open. (In aanwezigheid van de president van Israël, vanwege de geschiedenis de eerste en vanwege het heden de laatste persoon die je daar wil zien.) Op de binnenplaats van het gebouw werden tijdens de Duitse bezetting joodse kinderen over de muur getild, waarna ze konden onderduiken bij mensen die weigerden te accepteren dat zulke kinderen hier officieel niet mochten zijn. Ze konden door de buren verklikt worden voor geld, brood of een fiets.
Precies twee jaar geleden zat ik in een uithoek van Polen, vlakbij de grens met Belarus, op het erf van boeren en ambachtslieden die woonden aan de rand van het uitgestrekte oerbos. Het was zonnig maar fris, net als nu, te koud eigenlijk om buiten te blijven zitten. Ze boden me thee en warme chocomel aan maar lieten me niet naar binnen. Ik vroeg niet waarom en zij legden het niet uit, zodat ik begreep dat ze logees hadden die daar officieel niet mochten zijn: migranten die door de bossen een weg hadden gevonden naar Europa. Iedereen die ze hielp, met soep, dekens of onderdak, riskeerde acht jaar gevangenis. Nu zaten ze opgeborgen in dezelfde boerenhoeves en graanschuren waar tachtig jaar geleden joodse vluchtelingen werden schuilgehouden.
In Polen is de hulp strafbaar. In Nederland is dat een kwestie van tijd. Op dit moment hebben we vijf landelijke vreemdelingenvoorzieningen. In Utrecht, Groningen, Eindhoven, Rotterdam en Amsterdam bestaat sinds 2019 zo’n LVV. Ruim tweeduizend afgewezen asielzoekers hebben er anderhalf jaar kunnen wonen om te werken aan een toekomstperspectief. Dertig procent heeft er alsnog een verblijfsvergunning aan overgehouden. Gemeente en rijk dragen samen de kosten. Uit de evaluatie blijken alle partijen positief over de samenwerking. Maar het blijft een pilot. Die de vier beoogde coalitiepartijen niet willen voortzetten. Nog eens tweeduizend mensen dus die hier binnenkort officieel niet mogen zijn.
En dat worden er nog meer. Vorige week scherpte het demissionaire kabinet het asielbeleid verder aan. In de samenvatting van VluchtelingenWerk: ‘Vluchtelingen moeten straks individueel aantonen waarom zij gevaar lopen. Ook als zij onderdeel zijn van een groep waarvan bekend is dat die gevaar loopt – zoals politiek vluchtelingen, vervolgde etnische minderheden (bijvoorbeeld Jezidi’s en Hazara), LHBTI’s, bekeerde christenen en andere vervolgden zoals Afghaanse tolken. Dit betekent dat het veel moeilijker wordt om bescherming te krijgen. Want de beoordeling van de geloofwaardigheid van een asielrelaas wordt veel strenger: alles moet aangetoond worden met documenten. Maar dat je als individu vervolgd wordt krijg je nu eenmaal niet op een briefje meegegeven.’
Het is een ingewikkeld moment. Voor de derdelanders uit Oekraïne. Voor de mensen die niet meer in een LVV terecht kunnen. Voor de Jezidi vrouw die aan IS ontsnapt is, de lesbienne uit Oeganda, de Afghaanse tolk en de dissident uit Turkije die niet zwart op wit kunnen aantonen dat zij persoonlijk werden vervolgd. Als het even tegenzit mogen ze hier allemaal komende winter officieel niet meer zijn. En is iedereen die ze helpt strafbaar. Wie biedt ze straks een onderduikadres aan? Wie gaat er in het verzet?
Verzet, het nieuwe boek van Chris Keulemans, verschijnt op 15 maart bij Uitgeverij Jurgen Maas. Zie: http://www.uitgeverijjurgenmaas.nl/product/verzet/
bron: De Groene Amsterdammer, 11 maart 2024
