door Laura Creton (onderzoeker Erasmus Univ.) en Arjen Leerkes (hoogleraar Maastricht en hoofddocent Erasmus Univ. Rotterdam) – Trouw, 5 juli 2025
De asielwet is inhumaan en ondoordacht, schrijven Laura Cleton en Arjen Leerkes. Laat de Eerste Kamer er een einde aan maken.
Donderdagavond nam de Tweede Kamer de verregaande asielnoodmaatregelenwetten aan. Mede dankzij de steun van NSC en SGP. De PVV had zich voorstander verklaard nadat ze een meerderheid had gevonden voor haar amendement op de wet. Daardoor wordt zowel onrechtmatig verblijf van ongedocumenteerde migranten als hulp aan deze groep strafbaar.
Dit markeert een nieuw dieptepunt in het Nederlandse migratiebeleid, dat anno 2025 bol staat van symboolpolitiek en de aansluiting met de realiteit verloren heeft. Deze wetten – en het amendement in het bijzonder – zijn onrechtvaardig, bewezen ineffectief en ondermijnen de waarden waarop onze rechtsstaat rust.
Het idee van strafbaarstelling van onrechtmatig verblijf is niet nieuw en het is nuttig om de eerdere bezwaren op een rij te zetten. Zo hadden VVD en PvdA in het regeerakkoord van het Rutte II afgesproken onrechtmatig verblijf te gaan bestraffen met een boete of hechtenis. Dit werd in mei 2014 uiteindelijk ingetrokken, om redenen die nog steeds relevant zijn.
Humanitaire en juridische bezwaren
Ten eerste zijn er humanitaire en juridische bezwaren, sinds jaar en dag geuit door maatschappelijke organisaties, kerken, burgemeesters en organisaties voor mensenrechten. Het College voor de Rechten van de Mens waarschuwde dat strafbaarstelling indruist tegen fundamentele rechten van ongedocumenteerden, zoals toegang tot onderwijs voor minderjarigen, medische zorg en juridische bijstand.
Verschillende onderzoeken vanuit universiteiten, onderzoeksbureaus en het WODC tonen aan dat strafbaarstelling problemen vergroot: voor ongedocumenteerden zelf, maar ook voor hun Nederlandse partners, kinderen en ouders, en voor de Nederlandse samenleving en lokale bestuurders, die toch al lijden onder het wanbeleid van het nu demissionaire kabinet.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten stelde destijds dat strafbaarstelling ongedocumenteerden verder marginaliseert, waardoor zij overheidsinstanties, scholen en zorgaanbieders vermijden. Daardoor kan ook de openbare gezondheid en veiligheid onder druk komen te staan. Het criminaliseren van humanitaire hulp aan deze groep is daarmee zowel immoreel als onverstandig.
Strafbaarstelling is tevens ineffectief. De Raad van State betwijfelde al in 2014 of dit de terugkeer van ongedocumenteerden zou bevorderen. Ze wees erop dat de nadruk in het beleid op administratief vertrek zou moeten liggen, waarbij iemand zelf voor zijn terugkeer zou zorgen. Het liefst vrijwillig en slechts bij uiterste noodzaak gedwongen. De strafbaarstelling is deze week tijdens de rommelige debatten alsnog aan de wet toegevoegd, zonder de gebruikelijke weg van een wetsvoorstel waarin juist de Raad van State wordt gevraagd om advies.
Detentie heeft beperkt effect
In 2013 werd strafbaarstelling in het wetsvoorstel opgenomen in de vorm van een boete of detentie. Omdat boetes vaak niet geïnd kunnen worden bij ongedocumenteerde migranten, zal detentie in het reeds zwaar overbelaste juridische complex overblijven. Onderzoek laat zien dat detentie maar beperkte effecten heeft op de bereidheid van ongedocumenteerden om terug te keren naar hun land van herkomst – het doel van dit amendement.
Of iemand daadwerkelijk wordt uitgezet, hangt voor een belangrijk deel af van de samenwerking met herkomstlanden. Die zal door een verdere criminalisering van onrechtmatig verblijf wellicht juist moeilijker worden. Strafbaarstelling neemt reeds bekende obstakels in het terugkeerproces niet weg en vergroot die mogelijk zelfs: beperkte samenwerking op terugkeer door bepaalde herkomstlanden, onveilige situaties in landen van herkomst en problemen op het gebied van re-integratie na terugkeer.
Migratie brengt mooie dingen, verrijkt onze samenleving én plaatst haar ook voor uitdagingen. Daardoor is migratiebeleid een evenwichtsoefening, een complexe weging van waarden en belangen. Het is de taak van de politiek om daarop te blijven wijzen in plaats van te bezwijken voor simplistische populistische symboliek. Het is nu aan de Eerste Kamer om zich uit te spreken over de nieuwe asielwetten, inclusief het door de Tweede Kamer aangenomen amendement dat onrechtmatig verblijf strafbaar stelt. Stop met het recyclen van bewezen ineffectieve en inhumane beleidsvoorstellen.
– – –
www.trouw.nl/opinie/opinie-illegalen-straffen-we-weten-al-dat-het-niet-werkt
= = =